موزه مردم شناسی مشهد که نام دیگر آن حمام مهدی قلی بیک می باشد از جمله جاهای دیدنی مشهد و قدیمی ترین حمام های به جا مانده دوران صفوی است که نقاشی های منحصر به فرد و جزئیات طراحی زیادی دارد. این حمام در گذشته به دستور فردی به نام مهدی قلی بیک جانی قربانی (از امیران ترک خراسانی) ساخته شده و امروزه تبدیل به موزه تخصصی مردم شناسی مشهد شده است. اگر می خواهید درباره نحوه زندگی و فرهنگ اقوام گذشته بیشتر بدانید، پاسخ خود را در این موزه پیدا خواهید کرد. پس با رسپینا همراه باشید تا با این حمام تاریخی بیشتر آشنا شویم.
| آدرس | مشهد، خیابان اندرزگو، اندرزگو 13، انتهای بازار بزرگ فرش |
| ساعت بازدید | شنبه تا چهارشنبه : 8:00 تا 12:30 |
| پنجشنبه ها: 8:00 تا 11:30 | |
| جمعه ها و ایام تعطیل: 8:00 تا 12:00 | |
| هزینه ورودی | دارد |
| مدت زمان پیشنهادی | 1 الی 2 ساعت |
| شماره تماس | 051-32241113 |
مسیر دسترسی به موزه مردم شناسی شهر مشهد
حمام مهدی قلی بیک یا موزه مردم شناسی مشهد دقیقا در کنار خروجی صحن جامع رضوی و نیز در مجاورت با مسجد شاه (مقبره امیر ملکشاه) قرار دارد. بنابراین بدیهی ترین مسیر برای دسترسی به این موزه از طریق حرم امام رضا (ع) می باشد و برای این منظور می توانید از مترو، اتوبوس ها، اتوبوس های تندرو (BRT) و انواع تاکسی ها استفاده کنید.
- در صورتی که می خواهید بدون ورود به حرم مطهر رضوی برای بازدید این بنا بروید، کافیست تا خود را به خیابان سیزدهم اندرزگو (معروف به خسروی نو) و انتهای بازار بزرگ فرش مشهد برسانید.
آدرس موزه مردم شناسی (حمام مهدی قلی بیک) روی نقشه
| شماره خط | ابتدا | انتها |
| 62 | باب الجواد (خیابان شهید اندرزگو) | پایانه موقت بلوار امامت |
| 82 | باب الجواد (خیابان شهید اندرزگو) | پایانه زکریا |
| 86 | باب الجواد (خیابان شهید اندرزگو) | پایانه زکریا |
گردشی در موزه مردم شناسی مشهد (حمام مهدی قلی بیک)
حمام مهدی قلی بیک در حدود 2000 مترمربع زیر بنا دارد که از شش بخش اصلی تشکیل شده است. در هنگام ورود به بنا، دالانی کوچک وجود دارد که در انتهای آن هشتی زیبایی به چشم می خورد. با گذر از این هشتی می توانید به فضاهای مختلف حمام دسترسی داشته باشید.
فضای اول: سربینه (رختکن)
اولین فضایی که پس از گذر از هشتی در آن قرار می گیرید، سربینه حمام است که از چندین غرفه در جهت های مختلف تشکیل شده است. این فضا بزرگترین بخش حمام می باشد. دور تا دور دیوارهای سربینه از کاشی کاری های فیروزه ای ساخته شده و اگر سرتان را بالا بگیرید نقاشی های فاخر روی سقف شما را غافلگیر می کند.
قدیمی ترین نقاشی های موجود در این بخش مربوط به دوره صفویه و جدیدترین آن ها مختص دوره قاجاریه است. این نقاشی ها درباره داستان های شاهنامه، افسانه های عامیانه و زندگی روزمره مردم کوچه و خیابان می باشد. معماری سربینه به صورت قوس طراحی شده که الهام گرفته از سبک معماری اصفهانی است و شکل های پنج، هفت و شاخ بزی دارد. از دیگر تزئینات سقف سربینه می توان به کاربندی آن اشاره کرد.
بخش های سربینه:
- وجود چهار غرفه یا صفّه با کاربری های متفاوت
- اختصاص سه غرفه به عموم مردم برای تعویض لباس و قرار دادن وسایل شخصی
- اختصاص غرفه چهارم به اشراف و بزرگان (این غرفه شاه نشین نام دارد).
- تفاوت شاه نشین و دیگر غرفه های عمومی در اندازه و میزان نورگیری آن ها بوده است.
- اختصاص فضایی برای صاحب حمام به منظور حساب و کتاب، ارائه خدمات و فروش محصولات نظیر لیف، صابون و …
فضای دوم: هشتی یا میاندر
پس از گذر از سربینه وارد فضای هشتی می شویم که به عنوان فضای ارتباط دهنده میان سربینه و گرمخانه حمام کاربرد دارد. در وسط این هشتی حوض کوچکی از آب سرد تعبیه شده که همه افراد به هنگام خروج از گرمخانه و اتمام حمام باید پاهای خود را در آن شست و شو می دادند.
پاشویه کردن با آب سرد پس از حمام باعث کاهش حرارت بدن از طریق پا می شود و از سرماخوردگی افراد جلوگیری می کند. همچنین بدن فرد را برای ورود به فضای سرد سربینه آماده می سازد. همانطور که امروزه حوضچه های آب سرد را در قسمت های ورودی استخرها و پارک های آبی مختلف می بینیم.
فضای سوم: گرمخانه و نظافت خانه
گرمخانه و فضای اصلی شست وشو به عنوان سومین فضا پس از هشتی قرار گرفته است. این فضا به صورت مربع و با چهار ستون در وسط طراحی شده و سقفی گنبدی شکل دارد که از طریق چندین گلجام، نور مورد نظر فضا تامین می شود. قسمت کف گرمخانه از سنگ های بسیار سختی پوشیده شده که این سنگ ها از اطراف مشهد برای جلوگیری از نفوذ آب و انتقال عفونت جمع آوری شده اند. در اطراف گرمخانه سه غرفه را مشاهده می کنیم که برای نشستن به هنگام استحمام استفاده می شدند.
از گرمخانه مردم عادی استفاده می کردند و همینطور اتاقی دیگر در این فضا وجود داشته به نام خلوت یا خلوت گاه که مخصوص استفاده افراد معلول و یا افراد مبتلا به بیماری های مسری بوده است. در گرمخانه بخش دیگری هم به نام دستک وجود داشته که تنها مورد استفاده بزرگان و امیران برای استحمام بوده است.
فضای چهارم: خزینه
در قسمت غربی گرمخانه، فضای خزینه وجود دارد که تا حدودی سطح آن از کف گرمخانه بالاتر است. مردم پس از شست و شو در فضای گرمخانه برای استفاده از آب گرم وارد خزینه می شدند.
برای تامین آب خزینه از قنات و بعدها از چاه های موجود در سربینه استفاده می کردند. این آب از طریق شبکه آب رسانی که مجموعه ای از تنبوشه ها (لوله های سفالین) و حوضچه های تصفیه بود، تامین می شد و به قسمت های مختلف می رسید. در کف خزینه دیگ هایی از جنس مس و به نام تیان وجود داشته که آب تمیز داخلشان گرم می شد.
فضای پنجم: آتش خانه (تون یا گلخن)
دقیقا در پشت فضای خزینه می توانید فضای آتش خانه را ببینید و همانطور که از نام فضا پیداست محلی برای ایجاد آتش و تامین حرارت و انرژی گرمایی حمام بوده است. به فردی که در این محل آتش ایجاد می کرده، تون تاب گفتهمی شده است. تون تاب در ابتدا سوخت حمام مانند هیزم، خار و خاشاک، فضولات حیوانی و در کل هر چیز قابل اشتعال را تهیه می کرده و سپس با قرار دادن آن ها درون کوره تون، آتش را روشن می کرده است. این کوره ها در زیر دیگ های تیان قرار داشته اند.
در قسمت آتش خانه با تعبیه فضاهایی موسوم به گربه رو، گرما و دود حاصل از سوختن را از فضای حمام خارج می کردند. گربه روهای ساخته شده علاوه بر خروج دودها باعث گرم شدن کف و دیوارهای حمام نیز می شدند. در واقع گربه روها یکسری کانال های باریکی بودند که در کف گرمخانه به صورت مارپیچ تا سربینه ادامه داشتند و در نهایت به تعدادی دودکش در دیوارهای سربینه می رسیدند. گاها خاکستری در داخل گربه روها باقی می ماند که از آن برای ساخت مواد شوینده و یا ملات ساروج استفاده می کردند.
فضای ششم: چاله حوض
در حمام های قدیمی علاوه بر فضاهای شست و شو، محلی برای آب تنی و سرگرمی هم تعبیه شده بود که به عنوان چاله حوض شهرت دارند. در واقع در فضای چاله حوض، استخر آب بزرگی وجود داشته که افراد پس از حمام می توانستند در آن آب تنی کنند. چاله حوض حمام مهدی قلی بیک در مقایسه با سایر حمام های ساخت دوره صفویه از ابعاد بزرگ تری برخوردار است.
در حال حاضر در این بخش از حمام، مجموعه ای از عکس های قدیمی حرم مطهر رضوی، کسب و کار مردم در گذشته، وسایل زورخانه ای و تابلوهای نقاشی قهوه خانه ای را می توانید ببینید.
چه آثاری در موزه مردم شناسی مشهد نگهداری می شود؟
همانطور که گفتیم حمام قلی بیک با تغییر کاربری تبدیل به موزه تخصصی مردم شناسی شهر مشهد شده است و در تمامی موزه ها آثار مختلفی برای تماشا وجود دارد. در بخش های مختلف این موزه نیز مجموعه آثار زیر به چشم می خورد.
وسایل استحمام
موزه نمایش وسایل استحمام در گذشته از مهم ترین غرفه های موزه مردم شناسی است که در آن مجموعه ای از کیسه، لیف، صابون، لگن، سنگ پا، پارچ، آفتابه، بادکش حجامت و … قرار دارد.
وسایل آرایش
در گذشته حمام محلی برای آرایش عروس ها بوده است و صورتگران پیش از مراسم به آرایش کردن عروس ها می پرداختند. در این غرفه می توانید وسایل آرایشی جالبی را نظیر جعبه آینه، شانه چوبی، جعبه منبت کاری شده اقلام آرایشی، انبر مخصوص مجعد کردن مو و … را تماشا کنید.
متعلقات حمام مهدی قلی بیک
در این بخش متعلقات مربوط به حمام مهدی قلی بیک نظیر ظروف سنگی، کاشی های زیبای ازاره ای، تنبوشه های سفالی، گلجام ها و … وجود دارند.
وسایل روشنایی
در بخش دیگری از موزه، وسایل روشنایی که در قدیم استفاده می شدند برای نمایش وجود دارند. انواع پایه های شمعدانی، قندیل، فانوس، چراغ های توری و … از جمله این وسایل هستند.
سماور و قهوه جوش
یکی از عادات مردم در گذشته پس از استحمام، خوردن چای یا قهوه بوده و به همین دلیل در حمام های قدیمی، سماور، قهوه جوش و قوری وجود داشته است. در این قسمت می توانید برخی از این وسایل که یادگار دوره صفوی و قاجار است را تماشا کنید.
پوشاک و منسوجات
موزه مردم شناسی مشهد یک غرفه هم مخصوص انواع پوشاک قدیمی دارد که در این غرفه انواع پوشاک سنتی خراسان مانند گیوه، چارق، تنپوش های زنانه و مردانه، سربند، پیشانی بند و … برای نمایش وجود دارند. همچنین منسوجات موجود در این غرفه شامل لنگ ها، پارچه های ترمه دوزی، یراق دوزی و ماهوت، قالیچه های کوچک و … می شود.
نکاتی که پیش از بازدید موزه مردم شناسی مشهد باید بدانید!
- اگر مشهدی نیستید و قصد بازدید از موزه را دارید، بهتر است که مستقیما از ضلع غربی صحن جامع حرم استفاده کنید. به علت شباهت بسیار زیاد کوچه پس کوچه های اطراف حرم به یکدیگر، در صورت بلد نبودن مسیر ممکن است سردرگم شوید.
- برای رفتن به موزه مردم شناسی مشهد می توانید پس از زیارت حرم مطهر رضوی از خادمان راهنمایی بگیرید و در کوتاه ترین زمان ممکن به موزه برسید.
- عکاسی در این بنا به دلیل اینکه کاربری موزه دارد با دشواری هایی همراه است و شما مجاز به استفاده از سه پایه نمی باشید.
درباره ی تاریخچه موزه مردم شناسی مشهد
مهدی قلی بیک یکی از امیران خراسان و از سران لشکر شاه عباس صفوی بود. او منصب های زیادی در طول زندگی خود داشته و همچنین وقف های زیادی به یادگار گذاشته است. حمام تاریخی او در سال 102 هجری قمری ساخته و وقف عموم شد. جالب است بدانید در وقف نامه این حمام مهدی قلی بیک دستور ساخت یک حمام کاملا مجهز همراه با قنات را داده بود. در این وقف نامه گفته شده آب اضافه قنات صرف مسجد گوهرشاد شود و اگر هم باز آبی اضافه آمد برای آبیاری مزارع اطراف شهر مورد استفاده قرار بگیرد.
پس از مدتی حمام مهدی قلی بیک بی استفاده ماند و در ردیف بناهای مخروبه قرار گرفت. سرانجام در سال 1378 سازمان میراث فرهنگی با مشارکت آستان قدس رضوی و شهرداری تصمیم به بازسازی و مرمت حمام شاه گرفته و در سال 1385 درهای حمام مهدی قلی بیک با عنوان موزه تخصصی مردم شناسی مشهد رو به عموم مردم گشوده شد.
جاذبه های نزدیک موزه مردم شناسی مشهد
بازدید همزمان از چند جاذبه دیدنی نزدیک به هم در زمان سفر بهترین کاری است که افراد می توانند انجام دهند. یکی از دلایل انتخاب موزه تخصصی مردم شناسی شهر مشهد برای بازدید، همین نزدیکی چندین جاذبه دیدنی دیگر در اطراف این بنا می باشد.
مجموعه موزه های آستان قدس
مجموعه موزه های آستان قدس از جمله موزه های دیدنی می باشد که در نزدیکی موزه مردم شناسی و در داخل حرم مطهر رضوی قرار گرفته است. در این موزه ها آثاری وجود دارد که شبیه آن ها را در هیچ موزه دیگری پیدا نخواهید کرد پس بازدید از این مجموعه موزه ها را از دست ندهید!
| آدرس مجموعه موزه های آستان قدس | حرم مطهر رضوی، صحن کوثر |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا مجموعه موزه های آستان قدس | با اتومبیل: در حدود 15 دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود 13 دقیقه |
مسجد شاه (مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه)
مسجد شاه که با نام مسجد هفتاد و دو تن نیز شهرت دارد از جمله بناهای مربوط به زمان میرزا شاهرخ است. این مسجد در ابتدا مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه از امرای مشهور دربار تیمور گورکانی بود و سپس این بنا به دلیل داشتن گنبدی دو پوش و مناره و ایوان تبدیل به مسجد شد.
| آدرس مسجد شاه | خیابان خسروی نو، ابتدای بازار سرشور |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا مسجد شاه | با اتومبیل: در حدود یک دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود یک دقیقه |
آرامگاه پیر پالاندوز
پیر پالاندوز از جمله عرفای شیعه و مردان بزرگ سلسله ذهبیه می باشد که برای امرار معاش پالاندوزی می کرد. مقبره وی یکی از جاذبه های گردشگری مشهد می باشد که در حرم مطهر رضوی قرار دارد. این مقبره شامل بنایی چهارگوش با گنبدی بر فراز آن و ایوانی آجری در مقابل است. یزدی بندی ها، تزئینات و جزئیات اجرایی مقبره بسیار تماشایی می باشد.
| آدرس آرامگاه پیر پالاندوز | خیابان نواب صفوی، ضلع شرقی حرم امام رضا (ع) |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا آرامگاه پیر پالاندوز | با اتومبیل: در حدود 13 دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود 14 دقیقه |
بازار رضا
بازار رضا مشهد یکی از اولین بازارهای سرپوشیده و قدیمی است. حفظ و مرمت بافت تاریخی این بازار باعث شده تا علاوه بر خرید بتوانید از معماری بنا نیز دیدن کنید. همچنین این بازار یکی از گزینه های مناسب برای خرید سوغاتی از مشهد است.
| آدرس بازار رضا | ضلع شرقی خیابان امام رضا (ع)، حد فاصل فلکه آب و 17 شهریور |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا بازار رضا | با اتومبیل: در حدود 14 دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود 10 دقیقه |
خانه تاریخی توکلی
خانه توکلی از جمله خانه های قدیمی و دیدنی مشهد می باشد که متعلق به دوران قاجار است. این خانه به عنوان یک اثر تاریخی و ملّی در فهرست میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است. خانه توکلی روزگاری محل زندگی تاجر معروفی به نام کشمشیان که در زمینه خشکبار فعالیت داشته است، بود. در زمان پهلوی این خانه توسط فردی به نام توکلی خریداری شد و به همین نام نیز مشهور شد.
| آدرس خانه توکلی | خیابان نواب صفوی، نواب صفوی 7 |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا خانه توکلی | با اتومبیل: در حدود 7 دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود 14 دقیقه |
رستوران های نزدیک موزه مردم شناسی مشهد
رستوران شارستان
رستوران شارستان یکی از رستوران های نزدیک به موزه مردم شناسی شهر مشهد می باشد. این رستوران منوی غذایی با ردیفی از انواع غذاهای ایرانی و فرنگی با کیفیت دارد.
| آدرس رستوران شارستان | بالا خیابان، میدان بیت المقدس، خیابان خسروی نو |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا رستوران شارستان | با اتومبیل: در حدود 12 دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود 4 دقیقه |
رستوران الهیه
از رستوران های با کیفیت و نزدیک به حمام مهدی قلی بیک می توان به رستوران الهیه اشاره کرد. این رستوران علاوه بر غذای ایرانی دارای منوی فست فود نیز می باشد و از قیمت نسبتا مناسبی برخوردار است.
| آدرس رستوران الهیه | خیابان دانش به سمت هفده شهریور، خیابان شهید حنائی، حنائی 9 |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا رستوران الهیه | با اتومبیل: در حدود 14 دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود 21 دقیقه |
رستوران لیالی لبنان
رستوران لیالی لبنان مشهد از رستوران های معروف و با کیفیتی است که یک شعبه آن در نزدیکی موزه مردم شناسی قرار دارد. کیفیت غذای این رستوران بسیار مطلوب است و در پخت غذاها از سوسیس و کالباس استفاده نمی شود.
| آدرس رستوران لیالی لبنان | چهارراه شهدا، خیابان بهجت، بین بهجت 1 و 3 |
| مدت زمان تقریبی از موزه مردم شناسی تا رستوران لیالی لبنان | با اتومبیل: در حدود 11 دقیقه |
| به صورت پیاده: در حدود 16 دقیقه |
هتل های نزدیک به موزه مردم شناسی مشهد
| نام هتل | آدرس | فاصله تا موزه مردم شناسی مشهد |
| هتل ایران مشهد | میدان بیت المقدس به سمت خسروی نو، بین شهید اندرزگو 18 و چهارراه خسروی، رو به روی پمپ بنزین | با خودرو: 15 دقیقه به صورت پیاده: 6 دقیقه |
| هتل آپادانا مشهد | خیابان اندرزگو، نبش چهارراه خسروی | با خودرو: 12دقیقه به صورت پیاده: 5 دقیقه |
| هتل رضویه مشهد | میدان بیت المقدس، جنب درب ورودی بازار رضا | با خودرو: 8 دقیقه به صورت پیاده: 9 دقیقه |
سخن پایانی
در این مطلب به موزه تخصصی مردم شناسی مشهد سفر کرده و دیگر مکان های دیدنی اطراف آن را بررسی کردیم. چنانچه تا کنون تجربه بازدید از حمام مهدی قلی بیک را داشته اید، نظرات و پیشنهادات خود را پیرامون این بنای تاریخی بیان کنید. منتظر خواندن نظرات و ایده های شما هستیم!
سوالات متداول
آدرس موزه مردم شناسی مشهد کجاست و ساعات بازدید از آن چگونه است؟
موزه مردم شناسی یا حمام مهدی قلی بیک در خیابان اندرزگو، اندرزگو 13 و انتهای بازار بزرگ فرش قرار دارد و ساعات بازدید از آن از شنبه تا چهارشنبه 8 الی 12:30 و پنجشنبه ها 8 تا 11:30 است. جمعه ها و ایام تعطیل هم می توانید تا ساعت 12 به این مکان بروید.
موزه مردم شناسی مشهد به چه نام های دیگری شناخته می شود؟
موزه مردم شناسی در واقع حمام مهدی قلی بیک است که به نام حمام شاه مشهد هم شناخته می شود.
آیا عکاسی از موزه مردم شناسی مشهد مجاز است؟
شما می توانید از این موزه با تلفن همراه خود بدون فلش عکاسی کنید. اما برای استفاده از دوربین های حرفه ای یا فیلم برداری باید از قبل مجوز دریافت کنید.
آیا در موزه مردم شناسی مشهد فضایی برای تفریح و استراحت وجود دارد؟
این موزه مکانی فضای سبز و امکاناتی برای استراحت ندارد و تنها می توانید از فضای داخلی موزه و آثار آن بازدید نمایید.
آیا کودکان هم مجاز به بازدید از موزه مردم شناسی مشهد هستند؟
هیچگونه محدودیت سنی برای بازدید از موزه تاریخی حمام مهدی قلی بیک وجود ندارد اما بهتر است این نکته را در نظر بگیرید در این مکان ممکن است آثار جذابی برای کودکان وجود نداشته باشد.
