حمام وکیل یکی از جاهای تاریخی و دیدنی شهر شیراز است که در دوره زندیه ساخته شده است و متعلق به این حکومت است . این حمام یکی از پیشرفته ترین حمام های آن زمان بوده و مساحت این حمام حدودا 14 هزار متر مربع است . حمام وکیل شیراز بخش کوچکی از مجموعه زندیه می باشد . در حال حاضر این حمام به عنوان موزه تاریخی و یکی از جاهای دیدنی شیراز فعالیت دارد و میزبان گردشگران ایرانی و خارجی است . در ادامه با حمام وکیل شیراز ، جواهر معماری ایرانی ، بیشتر آشنا شوید:
تاریخچه حمام وکیل
حمام وکیل در سال 1187 هجری قمری و در شهر شیراز به دستور کریم خان زند ساخته شد . در طول تاریخ ، پادشاهان دیگر تغییراتی در آن ایجاد کردند ، تا اینکه ساختمان حمام در دوره قاجار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت .
این حمام تا حکومت پهلوی دوم استفاده می شد ، تا اینکه در این دوره ، شکاف هایی بر روی در و دیوار وسقف حمام ایجاد و باعث تعطیلی حمام شد و در سال 1351 هجری شمسی ، توسط اداره باستان شناسی مورد مرمت قرار گرفت . حمام وکیل شیراز علاوه بر بخش‌هایی که از آن در قالب حمام نمره خصوصی به کار می رفت ، رخت کن یا سربینه آن به زورخانه تبدیل شده بود.
پس از انقلاب ، این حمام به عنوان سفره خانه سنتی ، میزبان گردشگران ایرانی و خارجی بود و پس از چند سال با آسیب های زیاد تبدیل به موزه شد.
حمام وکیل کجاست ؟
حمام وکیل شیراز ، یکی از جاهای دیدنی و تاریخی شهر شیراز است که در مرکز شهر شیراز ، در خیابان طالقانی واقع شده است .
آدرس حمام وکیل : استان فارس ، شیراز ، خیابان طالقانی
چه مراسماتی درحمام وکیل برگذار می شد؟
حمام وکیل شیراز در گذشته فقط محلی برای نظافت افراد نبوده و کاربرد های دیگری مانند برگزاری مراسماتی چون جشن حمام زایمان ، حمام عافیت ، چله نوزاد ، پرده خوانی ، آشنایی ، خواستگاری ، انتخاب همسر توسط مادرشوهر ، حنابندان و… داشته است . در ادامه با دو مجلسی که در حمام وکیل برگزار میشده ، بیشتر آشنا شوید :
- حنابندان : برای مجلس حنابندان ، عروس را به خزینه حمام می بردند و می شستند و سپس در کف حمام یک تکه سنگ برای نشستن زیر پایش می گذاشتند . سپس دلاک وارد میشد و شروع به استفاده از حنا روی دست و پای عروس می کرد . در حالی که به دست عروس حنا می زدند ، چند زن دور عروس جمع می شدند و «واسونک» مخصوص می خواندند .
- چله نوزاد : چله نوزادان از جمله مراسمی بود که در حمام وکیل برگزار می شد . چله نوزاد به این صورت بود که در چهلمین روز تولد نوزاد ، دایه کودک چهل کلید می شست . چهل کلید کاسه ای بود که بر روی آن چهل نام حک شده بود .
راه های دسترسی به حمام وکیل
برای رفتن به این حمام ، می توانید از وسایل نقلیه عمومی مانند مترو و اتوبوس استفاده کنید و به این حمام برسید . در ادامه با سفر با دو وسیله نقلیه عمومی و ماشین شخصی تا حمام وکیل شیراز آشنا شوید :
- مترو شیراز : اگر برای سفر به حمام وکیل از مترو شیراز استفاده می کنید ، در ایستگاه زندیه پیاده شده و پس از حدود 10 دقیقه پیاده روی به این مکان می رسید .
- اتوبوس شیراز : اگر برای سفر به حمام وکیل از مترو شیراز استفاده می کنید ، در ایستگاه چهار راه مشیر پیاده شده و پس از حدود 14 دقیقه پیاده روی به این مکان می رسید .
- خودرو شخصی : برای دسترسی به حمام وکیل با خودروی شخصی باید به سمت بلوار کریم خان زند بروید و پس از میدان شهدا وارد خیابان طالقانی شوید . خودروی خود را در این خیابان پارک کرده و با پای پیاده مسیر چند دقیقه ای تا حمام را طی کنید .
آیا بخش های مختلف حمام وکیل را می شناسید؟
حمام وکیل شیراز از بخش های مختلفی مانند ورودی ، سربینه ، گرمخانه ، شاه نشین ، میاندر ، خزینه و… تشکیل شده است . در ادامه با شش بخش حمام وکیل شیراز آشنا شوید :
ورودی حمام وکیل
ورودی این حمام مثل دیگر حمام های ایرانی است که راهرویی شیب دار دارد . پس از ورودی ، وارد هشتی می شوید که در اصل هشتی ، واسط بیرون و درون حمام است . افراد بعد از وارد شدن به هشتی باید از راهروی زاویه داری عبور می کردند تا به رختکن برسند . معماری حمام وکیل به این صورت بوده که ورودی کوچک با شیب ملایم در حمام بوده تا این گونه تبادل هوا بسیار کم شود و افراد نگران ورود هوای سرد به داخل حمام نباشند . ورودی حمام ، کاشی‌های نقش داری دارد که متعلق به دوران حکومت قاجار است .
ورودی حمام وکیل شیراز دارای سه طاق از جمله طاق سردر ورودی ، طاق ورودی به شبستان بزرگ و طاق مروارید می باشد .
سربینه حمام وکیل
بزرگ ترین بخش این حمام ، سربینه یا همان رخت کن که به بینه محلی نیز معروف است ، به شکل هشت ضلعی منتظم ساخته شده است و در وسط آن ، یک حوض هشت ضلعی وجود دارد . سقف وسط ، شکل طاق است و این طاق با هشت ستون داخل سربینه ، نگهداری می شوند . این ستون های حجاری شده از جنس سنگ گندمک گوگرد دار هستند که با مقرنس های برجسته تزیین شده اند . سربینه طبع سرد و خشک دارد .
بر روی طاق ها و دیوارهای رختکن ، تزیینات آهک بری با نقوش ظریف گیاهی و هندسی دیده می شود که برخی از نقاشی ها مربوط به دوران زندیه و برخی دیگر از نقاشی ها مربوط به دوران قاجاریه می باشند . در سربینه ، چهار سکو قرار دارد و وسط آنها حوض های آب سردی وجود دارند که در دین اسلام مستحب است که مسلمانان پس از استحمام ، پاهایشان را درون آب سرد بگذارند .
قسمت دیگری از سربینه را کفش کن ها شامل می شوند . کفش کن ها ، سکو هایی از جنس سنگ بودند که مردم کفش های خود را در این محل می گذاشتند . پس از کفش کن ، مردم پاهای خود را داخل پاشویه های مرمری می گذاشتند . در حمام وکیل ، ظرف های بزرگی به نام دوست کامی برای خیرات کردن شربت یا آب سرد وجود داشته است . برای تامین نور کافی حمام ، از جامخانه یا هورنور استفاده میشد .
گرمخانه حمام وکیل
مکان اصلی حمام که به شست و شو و استحمام اختصاص داشت را گرمخانه می گفتند . گرمخانه حمام ، مربعی شکل است . فضای وسطی حمام را طاق و با چهار ستون پوشش می دهند . در دو سمت گرمخانه ، فضا های کوچک تری هستند که در وسط هر یک از آنها یک حوض قرار دارد . کف گرمخانه حمام وکیل از جنس سنگ بود تا دما را برای مدت طولانی تری حفظ کند . گرمخانه از طریق زیر کف آن که بخار آب و هوای گرم را به جریان می انداختند ، گرم میشد . طبح گرمخانه حمام ، گرم و تر است .
در این حمام جایگاه هایی برای افراد مختلف جامعه وجود دارد که شامل دو سکو به نام شاه نشین و دو سکو به نام حاکم نشین می باشد که برای نشستن و استراحت حاکمان و پادشاهان بوده است . اکنون برای حفاظت از این شاه نشین ها و حاکم نشین ها جلوی پله های آن را با شیشه بسته اند .
شاه نشین حمام وکیل
در دو طرف گرمخانه ، دو شاه نشین با حوض های مرمری و پلکان سنگی قرار دارد که این مکان ها مخصوص استراحت شاهان و درباریان بوده است . متاسفانه یکی از این حوض ها در زمان حکومت پهلوی ، هنگامی که از حمام وکیل به عنوان حمام نمره استفاده می شد ، خراب شده است . اکنون برای محافظت بیشتر از شاه نشین ها ، جلوی آنها را با شیشه پوشانده اند .
حاکم نشین حمام وکیل
در دو طرف خزینه ، دو حاکم نشین ساخته شده که وسط هر کدام از آنها یک حوضچه مرمری قرار گرفته است . البته به خاطر تغییر کاربری یکی از این حاکم نشین ها به حمام نمره در زمان حکومت پهلوی ، حوض آن تخریب شده است . در حال حاضر برای محافظت بیشتر از این حاکم نشین ها ، دور آن ها را با شیشه پوشانده اند .
میان در حمام وکیل
هشت ضلعی کوچک بین سربینه یا همان رخت کن و گرمخانه را میان در می نامند . این مکان با نام های برزخ و یا هشتی دوم هم شناخته می شود . کاربرد میان در در حمام وکیل شیراز این است که دمای هوای گرم و سرد بین سربینه و گرمخانه را تقریبا یکسان کند . این راهرو پر از پیچ و خم است تا بدن افراد سرد و گرم نشود و دچار سرما خوردگی نشوند . روی در و دیوار های این راهرو ، نقاشی ها و طراحی های مختلفی وجود دارد .
بخش میان در ، مانند دهلیز ، پیچ در پیچ است و کاربرد آن هم تبادل هوای بیرونی و داخلی است .
خزینه حمام وکیل
در شمال گرمخانه ، سه خزینه وجود دارد . خزینه وسطی دارای آب داغ بوده و دو خزینه دیگر برای استحمام افراد در حوض آب سرد و ولرم استفاده می شده که آثار کمی از آنها باقی مانده است و شما می توانید آنها را مشاهده کنید .
گلخن یا همان تون حمام در زیر خزینه قرار دارد و متشکل از اتاقک ، راهرو و ظرف مسی می باشد . در زیر ظرف مسی اتاقکی وجود داشت که از طریق راهرو به بیرون حمام راه پیدا می کرد . تونتاب وظیفه داشت تا در زمان های مختلف منظم ، بوته ها و هیزم ها را در تون قرار دهد و بسوزاند تا آب خزینه گرم بماند .
گاورو حمام وکیل هم نیز در شمال شرقی حمام قرار گرفته بود و شامل مسیر شیب داری بود که برای کشیدن آب از چاه با کمک گاو مورد استفاده قرار می گرفت .
در حمام وکیل شیراز ، گربه رو هایی در بدنه دیوار قرار دارند و به دودکش ها منتهی می شوند . این گربه رو ها به دو دلیل ساخته شده اند که دلیل اول این است که گرمای اضافی را به کف حمام منتقل کنند و دلیل دوم این که دوده های ناشی از سوخت گرم کننده آب حمام را به بخش بیرونی حمام منتقل کنند .
سیستم گرمایشی حمام وکیل
حمام وکیل شیراز دارای یک اتاقک کوچکی به نام گرمخانه است که کف آن با سنگ پوشیده شده تا باعث ماندگاری بیشتر گرما در حمام شود . در زیر این سنگ ها دالان های کم عرضی مانند کانال وجود دارد تا گرما و بخار آب را در سراسر حمام تقسیم کند . در بخش جنوبی حمام ، خزینه قرار دارد که درون آن ، دو دیگ بزرگ وجود دارد که آب را گرم می کند .
معماری حمام وکیل چگونه است ؟
این حمام ، پیشرفته ترین حمام سنتی در زمان خود می باشد . برای بخش داخلی ، از آهک به جای گچ استفاده شده است . زیرا کچ ، رطوبت را به خود جذب می کند ، اما آهک در مقابل رطوبت مقاومت بالایی دارد و رطوبت را به خود جذب نمی کند .
نقاشی ها و طراحی های حمام وکیل
این حمام ، نقاشی ها و طراحی هایی از جمله صحنه معراج ، شمایل حضرت علی (ع) ، صحنه به چاه انداختن حضرت یوسف (ع) ، صحنه قربانی کردن حضرت اسماییل (ع) ، صحنه دیدار شیرین و فرهاد ، صحنه شست و شوی شیرین در چشمه ، صحنه دیدار بیژن و منیژه ، صحنه شیخ صنعان و دختر نصرانی ، گل و بوته ها و نقاشی های طبیعی را در خود جای داده است و گردشگران ایرانی و خارجی می توانند آنها را ببینند . این نقاشی ها به سه دسته از مضامین داستانی ، مضامین قرآنی و مضامین طبیعی تقسیم بندی می شوند . در ادامه با این مضامین ها آشنا شوید :
مضامین داستانی
- صحنه دیدار شیرین و فرهاد : یکی دیگر از نقاشی های دیدنی در حمام وکیل به صحنه دیدار شیرین و فرهاد تعلق دارد . اشکال عجیب و غریب تخته سنگ‌ها ، شکار جانوران ، چهره و پیکر مردم کوچه و بازار ، گیاهان با طرح‌های طلایی کم رنگ و… در این نقاشی وجود دارد .
- صحنه شست و شوی شیرین در چشمه : شیرین که در شعر به صورت شاهزاده ارمنی توصیف شده اینجا با چهره ای مغولی کشیده شده است. در این تصویر خسرو، برای نخستین بار شیرین را در محل آب تنی او می بیند .
- صحنه دیدار بیژن و منیژه : منیژه که دختری زیبا با چشمانی خمار و قدی چون سرو و مویی زیباست در سمت راست تصویر است و در سمت چپ بیژن دیده می شود . در اطراف گل ها و پرندگان نقش شده‌اند .
مضامین قرآنی
- صحنه معراج : در این صحنه می توانید پیامبر را سوار بر اسبی با سر شبیه به انسان ببینید که در مرکز تصویر قرار دارد و فرشتگان به صورت دایره دور ایشان هستند .
- شمایل حضرت علی (ع) : تصویر حضرت علی (ع) سوار بر مرکب است و با ذوالفقار بر پیکر دیوی می زند . گل و سبزه از عناصر طبیعی این نقاشی هستند .
- صحنه به چاه انداختن حضرت یوسف (ع) : این صحنه روی طاق ورودی رختکن قرار دارد و شامل تصویر حضرت یوسف (ع) در چاه می شود در حالی که برادرانش در دو سوی چاه ایستاده اند .
- صحنه شیخ صنعان و دختر نصرانی : شیخ صنعان با دیدن دختر نصرانی عاشق او می شود و دین و ایمانش را از دست می دهد . در این تصویر ، شیخ صنعان را می بینید که در مقابل دختر نصرانی زانو زده است و دختر در وسط تابلو و با شکل و شمایل زنان قاجاری و دامن بلندی به رنگ قرمز به چشم می خورد .
- صحنه قربانی کردن حضرت اسماییل (ع) : این تصویر حضرت ابراهیم را در هیبت سرداران رومی و اسماعیل را مانند اشراف زاده های رومی نشان می دهد .
مضامین طبیعی
- گل ها و بوته ها : طرح های اسلیمی و گل و بوته ها نیز زینت بخش سقف حمام وکیل شده اند .
هتل های اطراف حمام وکیل
در اطراف حمام وکیل شیراز ، هتل هایی برای استراحت و اقامت گردشگران ایرانی و خارجی وجود دارند . در ادامه با دو هتل در اطراف این حمام آشنا شوید :
هتل های اطراف حمام وکیل : هتل زندیه شیراز ، هتل پارسه شیراز
مجسمه های مومی حمام وکیل
مجسمه های این حمام از جمله جاذبه های اصلی و بسیار مهم این بنای تاریخی بوده است و گردشگران را به خود جذب می کنند . این مجسمه ها از جنس موم اند و بیان گر آداب ، رسوم ، فرهنگ و سنت های قدیمی مردم شیراز هستند .
ساعت بازدید از حمام وکیل
ساعت بازدید این حمام از ساعت 9 صبح تا 17 بعد از ظهر است و همچنین در مناسبت های مذهبی از جمله تاسوعا و عاشورای حسینی ، شهادت امام علی (ع) و… این مجموعه تعطیل می باشد .
شماره تماس حمام وکیل : 07132247646
موزه حمام وکیل
حمام وکیل شیراز ، پس از انقلاب اسلامی تبدیل به موزه مردم شناسی شد . با ورود به این حمام ، با معماری ، آداب ، رسوم ، نحوه پوشش و فرهنگ قدیمی آن زمان آشنا خواهید شد . در این موزه ی مردم شناسی 30 مجسمه ی مومی در حالت های مختلف وجود دارد که هر کدام داستان هایی دارند که راهنمای موزه ، داستان هر مجسمه و هر نقش را برایتان بازگو خواهد کرد .
بعد از بازدید از حمام وکیل کجا برم ؟
در اطراف حمام وکیل شیراز، جاهای دیدنی و تاریخی وجود دارد که می توانید پس از بازدید از حمام وکیل شیراز ، به این مکان ها سفر کنید و آنها را ببینید . در ادامه با پنج مکان از جاهای دیدنی اطراف حمام وکیل شیراز آشنا شوید :
- ارگ کریم خان زند شیراز
- مسجد وکیل شیراز
- بازار وکیل شیراز
- موزه پارس شیراز
- شاهچراغ شیراز
سوالات متداول در مورد حمام وکیل
حمام وکیل شیراز کجاست ؟
حمام وکیل در استان فارس ، شیراز ، خیابان طالقانی می باشد .
حمام وکیل از چه بخش هایی تشکیل شده است ؟
حمام وکیل شیراز از بخش های مختلفی مانند ورودی ، سربینه ، گرمخانه ، شاه نشین ، میاندر ، خزینه و… تشکیل شده است .
کاربرد مجسمه های حمام وکیل چیست ؟
مجسمه های حمام وکیل بیان گر آداب ، رسوم ، فرهنگ و سنت های قدیمی مردم شیراز هستند .
