خانه بهنام تبریز : خانه ی به جا مانده از خاندان قاجاری

خانه بهنام خانه ای تاریخی درتبریز که به خاندان گنجه ای تعلق داشت، هم اکنون پذیرای گردشگرانش است. این خانه تاریخی در دل خود خانواده ای که از خاندان قاجاری بودند را جای داده بود و تا به الان بر در و دیوارش خاطرات خانواده را به تصویر میکشد و نهایتا در سال 1376 جزو آثار ملی به ثبت رسید. تبریز شهری کهن و ولیعهد نشین خصوصا در زمان قاجاریان است که خانه های تاریخی زیادی را در خود جای داده و ما در مقاله جاهای دیدنی تبریز به آن ها اشاره کرده ایم. در این مقاله به بررسی خانه گنجه ای قدکی میپردازیم.

خانه بهنام کجاست؟

در یکی از قدیمی ترین محله های تبریز، محله ی مقصودیه خانه های بهنام، گنجه ای زاده، قدکی و صدقیانی در کنارهم قرار گرفته اند و اکنون متعلق به دانشگاه هنر اسلامی تبریز هستند.

آدرس خانه بهنام : تبریز، میدان ساعت، محله مقصودیه

تاریخچه خانه بهنام

یکی از خانه های تاریخی که عمر آن به بیش از 200 سال پیش میرسد هم اکنون از خانه های دیدنی تبریز است. خانه ای که زندیان و قاجار را به هم مربوط میکند. این خانه در اواخر دوران زندیان و اوایل دوران قاجار ساخته شد و در آن یکی از خاندان اشرافی به نام خاندان گنجه ای زندگی میکردند. این خانواده قبل از این که به تبریز بیایند در منطقه گنجه حکمرانی میکردند و پس از اشغال شدن آنجا توسط روس ها، به تبریز آمدند و در این خانه ساکن شدند و در سیاست و تجارت شروع به کار کردند. اصالت این خانواده به خاندان قاجار برمیگردد.

خانه بهنام در زلزله های متوالی تبریز جان سالم به در برده و در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه، به دستور او تغییراتی در خانه به وجود آمده و نقاشی ها و تزئینات دیواری به آن اضافه شد و آن را تجملاتی تر کردند.

بخش های مختلف خانه بهنام

خانه بهنام با 900 متر مربع مساحت دو ساختمان دارد، ساختمان ییلاقی (اندرونی) و ساختمان قشلاقی (بیرونی). در گذشته با توجه به تغییرات هوا خانواده در هر یک از این خانه ها زندگی میکردند و ساختمان ها به گونه ای طراحی شده اند که در تابستان از گرما و در زمستان از سرما مصون باشند. ساختمان قشلاقی بزرگتر از ساختمان ییلاقی است و خانه دارای دو حیاط است. حیاط اندرونی که برای اندرونی و اتاق هایش بوده و حیاط بیرونی دید به داخل خانه را بسیار کم میکرده و متعلق به بیرونی خانه بوده است.

درب خانه از کوچه ی مشیر دفتر است و وقتی وارد حیاط میشوید ابتدا از دالان هشتی که پشت خانه قدکی قرار دارد، عبور میکنید. در معماری خانه های قاجاری از هشتی برای حریم خصوصی افراد خانه استفاده میشد، در واقع مهمان ها پیش از ورود به خانه در هشتی منتظر اطلاع صاحب خانه میماندند و کمترین دید ممکن را به حیاط و ساختمان ها داشتند .

پس از ورود به حیاط، ساختمان زیبایی را رو به رویتان میبیند که تصویر طنبی آن در حوض منعکس شده. طنبی تالاری بزرگ و هفت در است که در بیشتر خانه های قدیمی وجود دارد. 7 پنجره ی بزرگ و رنگی طنبی به نورگیر بودن و زیبایی ساختمان قشلاقی افزوده. دو ورودی متقارن، پنجره های چوبی حوضخانه که زیر طنبی قرار گرفته، ایوان ها و گچ بری سفید رنگ پیشانی ساختمان خانه بهنام را از دیگر خانه های تاریخی متفاوت میکند.

معماری خانه بهنام

ساختمان قشلاقی که ساختمان اصلی و بزرگتر خانه بوده و ساختمان ییلاقی هر یک از بخش های مختلفی تشکیل شده اند که در ادامه به بررسی جداگانه ی هر یک میپردازیم.

ساختمان قشلاقی

ساختمان قشلاقی که در بخش شمالی حیاط است شامل یک طنبی، چندین اتاق و حیاط بیرونی میشود. طنبی خانه شرق تا غرب قرار گرفته و ساختمان دو ایوان شمالی و جنوبی دارد. ایوان جنوبی همان نمایی است که پس از ورود به خانه میبینید و برای نشیمن تابستانه استفاده میشد. ایوان شمالی به سمت اندرونی ساخته شده و رو به حیاط اندرونی است. ارتفاع ستون های ایوان شمالی اندازه ی ساختمان است اما ستون های ایوان جنوبی خیلی بلند هستند. همچنین اتاق هایی اطراف طنبی به صورت گوشواره ای قرار دارد و جزو ساختمان بیرونی و برای استراحت مهمان ها بوده اند.

ضلع جنوبی ساختمان متعلق به تراسی تابستانه است.هر یک از ایوان ها گچبری های خاص خود را داشتند و ایوان های جنوبی شاهانه تر بودند. علاوه بر گچبری ها و مقرنس کاری ها، نقاشی های خاصی روی مقرنس ها و دیوارهای ساختمان دیده میشود و نشان از فضایی میدهد که برای مهمانی به صورت تجملاتی تر طراحی شده. در سر تا سر طنبی، طاقچه هایش و حتی شومینه ای که در آن ساخته اند، از نقاشی و گچبری ها بهره برده اند. اتاق هایی که کنار طنبی قرار دارند هم از این تزئینات بی بهره نیستند و طرح های خاص روی آن ها دیده میشود.

در مرمت اخیر کارشناسان نقاشی های فرسکو ایرانی را در بین نقاشی های خانه مشاهده کرده اند و در حال تعمیرات تخصصی برای حفظ این آثار هستند.

حوضخانه

حوضخانه زیر طنبی قرار گرفته و دو ورودی با درب های چوبی دارد. معماری این بخش به گونه ای است که در گذشته برای شب نشینی های تابستانی از آن استفاده میکردند.سقف آجری و چینش آن زیبایی خاصی به محیط بخشیده. در بخش های مختلف حوضخانه نشیمن قرار دارد و خاطرات تابستانی بسیاری را در خود جای داده. از تزئینات جانبی آن میتوان به طاق و پنجره های چوبی و سقفی که گنبدی شکل است اشاره کرد.

ساختمان ییلاقی

ساختمان ییلاقی یا اندرونی بخشی از خانه بهنام است که برای بانوان و خدمتکاران خانه ساخته شده. اندرونی در شمالی ترین بخش حیاط قرار دارد. همچنین از سقف آن به عنوان مهتابی استفاده میشد. مهتابی بخشی از ساختمان است که سقف ندارد و از سه طرف پوشیده میشود و فقط یک نمای باز دارد و در شب های بهار که هوا کمی گرم بود در مهتابی میخوابیدند و بهارخواب خانه محسوب میشد.

وقتی وارد حیاط اندرونی میشویم، اتاق هایی را میبینیم که در کنار هم و دور تا دور حیاط قرار گرفته اند و حوض کوچکی در میان حیاط ساخته شده. اتاق های این بخش به عنوان آشپزخانه (مطبخ) و انباری و از بعضی از اتاق ها برای استراحت در تابستان استفاده میکردند و اکنون بخش اداری دانشگاه در آن قرار دارد.

ساعت بازدید از خانه بهنام

هم اکنون خانه بهنام و خانه های گنجه ای زاده و قدکی بخشی از دانشکده معماری و شهرسازی شهر تبریز هستند که بخش اداری و دفتر ریاست در خانه بهنام قرار گرفته و برای عموم در ساعات اداری قابل بازدید است. از ساعت 8 صبح تا 8 شب میتوانید از خانه هایی که بخشی از دانشکده محسوب میشوند با پرداخت اندکی بها برای بلیط، دیدن کنید.

مسیرهای دسترسی به خانه بهنام

اگر با وسیله ی شخصی خود به تبریز سفر کرده اید، بعد از رسیدن به خانه بهنام میتوانید خودروی خود را در پارکینگ های عمومی اطراف مثل پارکینگ ارک (8 دقیقه پیاده روی)، پارکینگ پارس (10 دقیقه پیاده روی) و سایر پارکینگ های عمومی پارک کنید. اما اگر تمایل به استفاده از وسایل نقلیه عمومی را دارید، دو ایستگاه اتوبوس و دو ایستگاه مترو در نزدیکی خانه بهنام قرار دارند.

• ایستگاه اتوبوس BRT شریعتی
• ایستگاه اتوبوس BRT میدان ساعت
• ایستگاه متروی میدان ساعت
• ایستگاه متروی شهید محققی (ایستگاه میدان کهن)

جاهای دیدنی اطراف خانه بهنام

تبریز شهری است که تمام گردشگران را با هر سلیقه ای میتواند سرگرم و شگفت زده کند. ما در اینجا لیستی از جاهای دیدنی تفریحی و تاریخی که به خانه ی بهنام نزدیک هستند را برایتان آماده کردیم تا با برنامه ریزی خوب از سفرتان لذت کافی را ببرید.

جاهای دیدنی تفریحی و مراکز خرید

• بازار بزرگ تربیت در فاصله 600 متری خانه بهنام قرار گرفته و میتوانید از سنگ فرش ولیعصر هم در مسیر خود دیدن کنید.
• مرکز خرید بهارستان و مرکز خرید ارک نیز در نزدیکی خانه بهنام قرار دارند.
• عمارت شهرداری در فاصله 400 متری از خانه بهنام است که تالارها و موزه ی زیبایی دارد که میتواند تا چند ساعت زمان خوشی را برایتان فراهم کند.
• بوستان خاقانی در فاصله ی 800 متری از خانه بهنام قرار دارد که میتوانید ساعاتی را با خانواده در این پارک وقت بگذرانید.
• با هفت دقیقه رانندگی میتوانید به پارک گلستان برسید و از فضای سرسبز و دل انگیز آن لذت ببرید.

جاهای دیدنی تاریخی اطراف خانه بهنام

بناهای تاریخی که در اطراف خانه بهنام قرار گرفته اند شامل موارد زیر میشوند.

• خانه صدقیانی و خانه قدکی که همراه با خانه بهنام بخشی از دانشگاه هنر اسلامی تبریز محسوب میشوند.
• خانه نیکدل با فاصله 200 متری
• خانه موزه استاد شهریار با فاصله 400 متری
• موزه آذربایجان با فاصله 700 متری
• مسجد کبود با فاصله 800 متری
• ارگ علیشاه با فاصله 900 متری

هتل های نزدیک به خانه بهنام

موقعیت مکانی خانه بهنام به صورتی است که اگر نزدیک به این خانه اقامت داشته باشید یعنی به بازار بزرگ تربیت و عمارت شهرداری و بسیاری از خانه های تاریخی نزدیک هستید و سفر کم هزینه ای خواهید داشت. هتل هایی که در نزدیکی این خانه قرار دارند شامل هتل فرید تبریز که تنها 750 متر با خانه فاصله دارد و هتل آزادی تبریز با فاصله ی 18 دقیقه ای از خانه.

رستوران های اطراف خانه بهنام

یکی از مهم ترین دغدغه ی گردشگران در طول سفر این است که بعد از تفریح باید به دنبال رستوران با غذای خوشمزه و باکیفیت بگردند. ما در اینجا لیستی از رستوران های نزدیک به خانه بهنام را برایتان آماده کردیم تا با خیال راحت به تفریح بپردازید و در کمترین زمان ممکن رستوران های اطرافتان را پیدا کنید.

• رستوران اردیبهشت با 600 متر فاصله
• رستوران امیر زند با 650 متر فاصله
• رستوران افتخاری با 700 متر فاصله
• رستوران مظفری با 800 متر فاصله