بازار تبریز که به بزرگترین بازار سرپوشیده و آجری جهان هم معروف است، یکی از بناهای ماندگار به جا مانده از دل تاریخ تبریز است؛ این بازار قدمتی هزار ساله دارد و هنوز سن دقیق آن مشخص نشده اما همچنان جایگاه ویژه خود را در جهان حفظ کرده و در لیست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. با ورود به بازار اولین چیزی که می شنوید صدای همهمه فروشندگان است و عطر خوش ساندویچ های تبریزی به مشامتان می رسد. در بخشی از بازار صدای چکش مسگران به گوش می رسد و جلوتر زرق و برق طلاها نگاهتان را می گیرد!
این بازار همان جایی است که قدیم می گفتند از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن پیدا می شود! در این مقاله تصمیم داریم درمورد یکی از مهم ترین جاهای دیدنی تبریز که خود از بخش های دیدنی متعددی تشکیل شده صحبت کنیم و راهنمای برای بازدید از بازار تبریز به گردشگران ارائه دهیم.
بازار تبریز کجاست؟
بازار تبریز در مرکز شهر قرار دارد و از آنجا که طول آن در حدود یک کیلومتر مربع است، ورودی های مختلفی برای آن وجود دارد. این بازار از سمت شرق به کاخ های ولیعهد نشین، از سمت غرب به مسجد جامع، از سمت شمال به مهران رود و از سمت جنوب به میدان چای راه دارد.
آدرس بازار بزرگ تبریز: تبریز، مرکز شهر، بازار بزرگ تبریز
لوکیشن بازار بزرگ تبریز روی نقشه
چطور به بازار تبریز برویم؟
برای رسیدن به بازار تبریز چندین مسیر وجود دارد. اگر روی نقشه دنبال بازار بزرگ تبریز بگردید متوجه شکل مربعی آن که در بافت تاریخی تبریز قرار گرفته، می شوید؛ در قسمت های میانی بافت تاریخی، ایستگاه اتوبوس و مترو تبریز وجود دارد که نشان می دهد به راحتی از طریق وسایل حمل و نقل عمومی امکان بازدید از بازار فراهم است.
نحوه دسترسی به بازار بزرگ تبریز با اتوبوس
ایستگاه های اتوبوس متعددی در اطراف بازار وجود دارد. نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس به بازار، ایستگاه شهید مطهری 112 است. ایستگاه های جمهوری اسلامی، دارایی، شهید محققی غربی، میدان ساعت و.. از دیگر ایستگاه هایی هستند که شما را به بازار بزرگ تبریز می رسانند. توجه داشته باشید درب اصلی ورودی بازار از سمت ایستگاه شهید مطهری در خیابان راسته کوچه (خیابان مطهری) قرار دارد.
نحوه دسترسی به بازار بزرگ تبریز با خودرو شخصی
چندین پارکینگ عمومی در منطقه بازار وجود دارد که می توانید خودروی شخصی خود را در آنجا پارک نمایید. پارکینگ عمومی میلاد و پارکینگ سبلان در نزدیکی تیمچه صاحب دیوان قرار گرفته اند که از سمت خیابان شفائیه می توانید به آنها دسترسی پیدا کنید.
پارکینگ عمومی امت و پارکینگ طبقاتی ساکو بازار برق تبریز و پارکینگ گلستان نیز از سمت خیابان شریعتی شمالی در منطقه بازار بزرگ قرار دارند.
ساعت کار بازار تبریز
حجره ها و غرفه های بازار بزرگ تبریز در ساعت مشخص شده ای فعالیت نمی کنند. اما به طور کلی بین ساعات 10 تا 17 فرصت دارید از بازار دیدن نمایید و بهترین زمان بازدید از بازار بین ساعات 11 تا 14 است.
بخش های مختلف بازار تبریز
بازار تاریخی که یکی از مهم ترین مراکز خرید تبریز است، از بخش های متعددی تشکیل شده؛ تجاری که برای داد و ستد به این بازار مراجعه می کردند از راه های دور می آمدند و برای مراقبت از اجناس و بارهای خود، شب را در استراحتگاه های بازار می ماندند. در نتیجه بازار بزرگ هم مسجد دارد و هم استراحتگاه، علاوه بر آن رستوران های سنتی مختلفی را در خود جای داده که آوازه عطر و بو و کیفیت غذاهایشان تا آن سر دنیا هم رفته!
بازار بزرگ تبریز از 6500 غرفه که در 35 باب سرای، 25 باب تیمچه، 20 باب راسته بازار، 11 باب دالان قرار دارند تکشیل شده و علاوه بر آن دارای 5 باب حمام و 12 باب مدرسه و 30 مسجد در بخش های مختلف بازار است که در میانه روز، هر کجای آن قدم بزنید صدای اذان را می شنوید.
راسته های بازار تبریز
راسته های بازار همان بخش هایی هستند که مسقف شده اند و مردم در آن راه می روند. در واقع راسته های بازار بزرگ همان جایی اند که مغازه ها را کنار هم می بینید و خرید می کنید! مهم ترین بخش بازار محسوب می شوند و ورودی ندارند. در بازار بزرگ تبریز چندین راسته بازار داریم که در ادامه آن ها را معرفی خواهیم کرد.
- راسته بازار جدید
- راسته بازار قدیم
- راسته بازار امیر
- راسته بازار کفاشان
- راسته بازار جمعه مسجد
- قیزبستی بازار
- بازار یمنی دوز
- بازار سراجان
- بورکچی بازار
- بازار دوه چی
- بازار رنگی خیابان
- بازار کره نی خانا
بعضی از راسته بازارهای تبریز به اندازه ای بزرگ و قدیمی هستند که برای خود ورودی و در دارند و به اصطلاح راسته بازار و تیمچه محسوب می شوند.
سراهای بازار تبریز
سراها بخشی از بازار هستند که از کاروانسرا کوچکتر و دارای فضای باز و کاربرد آن در گذشته، تخلیه بارهایی که اسب و چهارپا ندارند، بود. این سراها به روزی حیاط باز می شوند و امروزه مکان سنتی زیبایی اند که بافت قدیمی خود را حفظ نموده اند.
مهم ترین سراهای بازار بزرگ تبریز شامل سرای حاج علی اکبر، سرای امیر، سرای آلمان ها، سرای خرازی ها و سرای تخمه فروشان می شود.
تیمچه های بازار تبریز
متفاوت ترین بخش بازار شامل تیمچه های آن است؛ تیمچه ها گنبدهای نفیسی دارند که با معماری ایرانی اسلامی، تزئینات بی نظیری را خلق کرده اند. معروف ترین تیمچه بازار تبریز، تیمچه مظفریه است که احتمالا داستان آن را بدانید! در گذشته برای نشان دادن علاقه و احترام به شاهان، نام او را روی بازار یا دکان می گذاشتند، تیمچه مظفریه هم برای مظفرالدین شاه قاجار نام گذاری شده و از زیباترین تیمچه های بازار تبریز محسوب می شود.
تیمچه ها سردر بزرگ و درب ورودی دارند، علاوه بر آن از محوطه ای تشکیل شده اند که در میان فضای باز و به صورت حلقه ای، دورتا دور آن حجره ها قرار گرفته اند. جذابیت تیمچه وقتی بالا می رود که بفهمید نه تنها محلی برای کسب و کار است، بلکه فضایی اختصاصی برای انبار کردن کالاها و علاوه بر آن، استراحت کردن ساحب حجره وجود دارد.
در واقع تیمچه ها سه طبقه ساخته شده اند. طبقه اول شامل حجره، طبقه بالای آن محل استراحت است و طبقه زیرین محل انبار کالاهاست.
تیمچه مظفریه محلی برای فروش انواع فرش تبریزی است که فرش های آن به کشورهای دیگر هم صادر می شود. تمام فرش هایی که در این تیمچه و بازار مشاهده می کنید، تماما کار دست هستند که از با کیفیت ترین نخ ها و ابریشم بافته شده اند. حتی اگر تمام بخش های تیمچه را بگردید، یک فرش ماشینی هم پیدا نخواهید کرد!
دالان های بازار تبریز
دالان ها وظیفه اتصال سراها و تیمچه ها را دارند، البته کاروانسراها هم به وسیله دالان به دیگر بخش ها متصل می شوند. مهم ترین دالان های بازار بزرگ تبریز شامل دالان حاج رحیم، دالان میرزا محمد، دالان خونی، دالان دو دری، دالان شعربافان و دالان میرزا مهدی می شود.
مسجدهای بازار تبریز
در معماری اصیل اسلامی، مسجدها جایگاه بالایی دارند و از آن جا که بافت بازار تبریز از نوع اسلامی ایرانی است، در هرجای بازار می توانید دسترسی مناسبی به مسجدها داشته باشید. مهم ترین مسجدهای بازار شامل مسجد جامع تبریز، مسجد حجت الاسلام، مسجد مولانا، مسجد دباغ خانه و… می شوند.
معماری بخش های مختلف بازار تبریز
مشخصه های معماری در بازار تبریز به خوبی نماد زندگی اسلامی و شرقی را به نمایش می گذارد. این بازار به صورت پیچ در پیچ و تشکیل شده از راسته ها و دالان هاست. در بخش های مختلف بازار، مسجد، مدرسه و حتی حمام ها را مشاهده می کنید که نشان می دهد برای بازرگانان خارجی فضایی برای استراحت تهیه شده. علاوه بر آن ظرافت و زیبایی که در گنبدها، معماری دالان ها، سراها و فضای باز هر بخش به کار رفته، شاهکار مهندسی دوران خود را به نمایش می گذارد.
گنبد و طاق ها
المان های اصلی به کار رفته در معماری بازار بزرگ و تاریخی تبریز، کنده کار و مقرنس کاری گنبدهاست؛ طاق ها المان دیگر این بازار هستند که به طرز هوشمندانه ای به کار گرفته شده اند. طاق ها در واقع نقش نگهدارندگی و محافظت از گنبدها را بر عهده دارند و طراحی آن ها به نحوی صورت گرفته که نور طبیعی را به فضای داخلی بازار برسانند. به همین خاطر در طول بازار کمتر وسایل الکتریکی برای نورپردازی مشاهده خواهید کرد.
روی سقف گنبدی مانند بخش های مختلف بازار، روزنه هایی برای تهویه هوای مطبوع استفاده شده و طراحی آن به صورتی است که در هوای بارانی و برفی، نفوذ قطرات باران و برف به داخل بازار صورت نگیرد. به همین دلیل پس از گذشت قرن های متمادی، بازار همچنان پا برجاست و با توجه به سن خود، نیاز شدیدی به مرمت نداشته.
سقف بازار
نکته قابل توجه در بازار تبریز، ارتفاع سقف هاست، برخلاف بازارهای گرمسیری که روزنه های بزرگتر و سقف بلندی دارند تا هوا به راحتی تهویه شود، در بازار تبریز، روزنه های کوچکتر و سقف کوتاه تر در حدود 5 متر را می بینیم که هوای گرم محیط را در زمستان حفظ کرده و در تابستان هم تهویه هوای محدود و مطبوعی دارد.
مسجدها
در بازار بزرگ تبریز مسجد ها از مقرنس کاری ها و گنبدهای بی نظیری برخوردار هستند. ستون های سنگی و گنبدهای ضربی در معماری آن ها استفاده شده که به استقامت و زیبایی مسجد می افزاید. علاوه بر آن مسجدها حکم پناهگاهی امن برای افراد را داشته اند، پس فضایی بسیار وسیع دارند و دیوارها دارای ضخامت مناسبی اند که اجازه نفوذ سرما را به محیط نمی دهند.
جاهای دیدنی بازار تبریز
بازار تبریز تنها یک سازه آجری سرپوشیده و طویل نیست؛ هر قسمت از بازار رنگ و بوی خودش را دارد و نمی توانید ویژگی های تکراری در آن پیدا کنید. وقتی در بازار امیر راه می روید و از طلاهای ظریف و سنگین دیدن می کنید، با وقتی که دارید در تیمچه مظفریه و بین فرش های پهن شده روی زمین راه می روید حس متفاوتی را تجربه خواهید کرد! جاهای دیدنی بازار تبریز شامل زیباترین تیمچه ها و بازارها، مساجد و مدرسه های تاریخی آن می شود.
راسته بازار قیصریه
قیصریه در زبان فارسی به معنای مجلل است و در زمان های گذشته بازارهای قیصریه بسیار مجلل و پر زرق و برق بودند؛ در بازار تبریز هم راسته بازار قیصریه محل فروش کالاهای مجلل و محل رفت و آمد اشراف زاده ها و تجار و بازرگانان ثروتمند بود و کالاهای لوکس و گران قیمت آن دوران به فروش می رسید.
این راسته بازار بین تیمچه مظفریه و راسته بازار امیر قرار دارد و طاق های هنرمندانه تر و گنبد با مقرنس کاری های خاص، نماد آن است.
راسته بازار امیر
این بخش از بازار تبریز به فروش طلا و جواهرات خاص اختصاص داده شده؛ البته فرش و ابریشم هم در آن پیدا می شود اما زرق و برق طلاهایش از دور توجهتان را به خود جلب می کند! بازار امیر دارای تیمچه، راسته بازار و دالان است و یک راسته بازار معمولی محسوب نمی شود. در آن مسجد و مدرسه و حمام و استراحتگاه هم برای فروشندگان تعبیه شده.
تیمچه مظفریه
در مورد تیمچه مظفریه حرف برای گفتن زیاد است؛ وارد تیمچه که می شوید صدای کوبش دفه بر روی تار و پود و دار قالی به گوش می رسد و در حجره ها فرش های اصیل و دستباف تبریزی را می بینید. فرش های رنگارنگ که رنگ غالب آن ها قرمز است، بر زیبایی گنبد و مقرنس کاری های آن نمی چربد! البته که بستگی به علاقه ی شما هم دارد.
به هر حال بازار تبریز همیشه شما را غافلگیر خواهد کرد؛ هر بخش از آن زیبایی منحصر به فردی را در بافت سنتی خود قایم کرده و انتظار کشف شدن را می کشد.
راسته بازار صادقیه
این راسته بازار از بخش های بسیار قدیمی بازار تبریز محسوب می شود که از چندین بخش مجزا تشکیل شده؛ این راسته بازار از چهارسوق صادقیه آغاز و تا تیمچه صادقیه ادامه دارد و در مسیر خود دالان میرزا جلیل، مسجد صادقیه، بازار کلاهدوزان، تیمچه ملک و دالان خونی و کاروانسرای حاج حسین اول را دارد.
راسته بازار
این راسته بازار با نام بازار ملی هم شناخته می شود و متنوع ترین تیمچه و دالان ها را در خود جای داده و به همین منظور آن را به عنوان بزرگترین راسته بازار تبریز می شناسند. در این راسته بازار هر چیزی که بخواهید را پیدا می کنید و تنوع کالاها بسیار بالاست.
تیمچه شیخ کاظم
از دیگر تیمچه ها که به خاطر تزئینات و معماری خود جزو بخش های دیدنی بازار تبریز در نظر گرفته شده باید به تیمچه شیخ کاظم اشاره کرد. این تیمچه محل فروش لباس های زنانه و بچگانه و البته حوله های متنوع است و به همین دلیل بهترین محل بازار برای بانوان محسوب می شود.
تیمچه شیخ کاظم از دو تیمچه کوچک و بزرگ و یک سرای کوچک تشکیل شده و نکته ی قابل توجه آن نحوه اتصال این سه بخش از طریق طاق زیبایی است که با هندسه سایر بخش های آن مطابقت و هماهنگی دارد. این تیمچه در تقاطع دو راسته کفاشان و راسته جدید بازار قرار گرفته.
بازار کفاشان
احتمالا هدف شما هم از رزرو بلیط هواپیما تبریز، خرید کفش چرم اصل تبریز بوده که دوام آن از هر چرم دیگری بالاتر است و کجا بهتر از بازار کفاشان بازار بزرگ تبریز؟ جایی که معدن کفش چرم اصل است و قیمت آن از هر جای دیگری مناسب تر! البته که این بازار و راسته به جز کفش های چرم، زیبایی های خاص خودش را دارد اما اغلب مسافران برای خرید کفش های چرم برای تمام سنین به آن مراجعه می کنند.
بازار بلورفروشان
این بازار که به فروش بلورها مشهور است، دارای تیمچه های دیگری هم هست؛ مثلا اگر به دنبال تیمچه مظفریه کل بازار را گشته اید، باید به بازار بلور فروشان بروید و آن را پیدا کنید! تیمچه قندفروشان، دالان میرزا محمد، سرای میرزا محمد، سرای گرجیلر، دالان حاج شیخ و دالان بامچی لر از جمله این تیمچه و دالان و سراهای بازار بلورفروشان هستند.
مسجد جامع تبریز
در بخشی از بازار تبریز می توانید مسجد جامع را مشاهده کنید که معماری سقف آن مشابه سایر بخش های بازار گنبدی شکل است و با طاق هایی زیبا استوار مانده. این مسجد فضای مناسبی برای عکاسی در بازار تبریز محسوب می شود.
زورخانه گرشاسب یل
زورخانه گرشاسب یل از قدیمی ترین زورخانه های تبریز است که در بازار بزرگ آن واقع شده؛ این زورخانه اخیرا مرمت شده و قابل بازدید توسط عموم است. اگر علاقمند به ورزش های سنتی و زورخانه ای هستید، می توانید انواع وسایل لازم را در محیطی زیبا مشاهده کنید.
البته به تازگی با بازسازی های صورت گرفته از زورخانه به عنوان رستوران سنتی دربار استفاده می شود و محیطی مفرح به وجود آورده اند و با اجرای موسیقی محیطی مناسب و خانوادگی برای صرف غذا فراهم کرده اند.
حمام خان
از حمام های سنتی و قاجاری است که در بازار تبریز قرار گرفته. فضای بیرونی حمام سنتی سرسبز است و باغی کوچک دارد که زیبایی آن را دو چندان کرده.
مدرسه علمیه طالبیه
مدرسه علمیه طالبیه توسط حاج طالب خان ساخته شد و به دستور و وصیت او تنها طلابی می توانند در این مدرسه تحصیل کنند که شبانه روزی مشغول تحصیل و تحقیق دین باشند. در ابتدا مدرسه در دو طبقه ساخته شده بود اما پس از انقلاب، یک طبقه دیگر هم به آن اضافه و طلاب در بخش شرقی مدرسه ساکن شدند. در حیاط مدرسه یک حوضچه جام مانند سنگی بسیار زیبا قرار دارد.
تاریخچه بازار تبریز
اگر بخواهیم کمی درمورد تاریخچه بازار تبریز صحبت کنیم باید به نوشته های قدیمی به جا مانده از قرن های دوم و سوم هجری شمسی مراجعه کنیم؛ احتمالا سن بازار بیشتر از آن هم باشد، چرا که جهانگردانی که در سفرنامه های خود درمورد بازار بزرگ تبریز نوشته اند، رونق تجاری اش را توصیف کرده اند!
نوشته های به جا مانده از سفرنامه های افرادی نظیر مارکو پولو، یاقوت حموی، ژان شاردن، اوژن فلاندن، کلاویخو نشان از آن می دهند که از سده سیزدهم تاجران اروپایی به بازار تبریز راه پیدا کردند و داد و ستدها شروع شد. آن ها آینه و پارچه های ابریشمی به ایرانیان می دادند و در عوض جنگ افزار و خشکبار و موم را می گرفتند!
گسترس بازار تبریز در دوره های مختلف تاریخی
در دوران مختلف تاریخی بازار بزرگ تبریز از شرق، غرب، شمال و جنوب گسترده شده؛ به طوری که اگر قرار بود بازار در یک مسیر راست توسعه پبدا کند طول آن به چندین کیلومتر هم می رسید.
- در دوره ایلخانیان به علت ایجاد شاهراه های فرعی جاده ابریشم، امکان مراوادات تجاری بین کشورهای شمال غرب ایران، حوزه شرقی دریای مدیترانه و اروپا و کشورهای جنوب غرب مانند بصره و آفریقا، فراهم شده بود. در نتیجه بازار تبریز در محور شرق و غرب گسترش پیدا کرد.
- دوره قراقویونلوها هم دوره ی مهمی بود؛ در این زمان بازار بزرگ تبریز به سمت شرق بیشتر گسترش یافت و در دوره آق قویونلوها به سمت شمال شرقی توسعه پیدا کرد.
- دوره صفویه برای بازار بزرگ تبریز اهمیت داشت؛ مجموعه صاحب آباد در نزدیکی بازار تکمیل شده بود و رونق خاصی به بازار می داد و علاوه بر آن مسجد شاه طهماسب، بازار بزرگ را به سمت شمال غربی سوق دادند!
- دوره زندیه را می توان نقطه عطف بازار بزرگ تبریز در نظر گرفت؛ در این دوره یک زلزله ی بسیار بزرگ رخ داد که در پی آن بخش های زیادی از بازار تخریب شد؛ اما در اواخر دوره زندیه، مرمت بازار آغاز شد و تا اواسط دوره قاجار این مرمت ادامه داشت.
- دوره قاجاریه دوره ی تولد تیمچه مظفریه در بازار تبریز بود! احتمالا داستان آن را شنیده باشید؛
آتش سوزی بازار تبریز
در برهه ای از زمان آتش سوزی بزرگی در بازار اتفاق افتاد (در سال 1398) که در پی آن دو نفر از بین رفتند و در حدود 30 نفر دچار جراحت شدیدی شدند. به گفته شهرداری تبریز این اتفاق به علت اتصالی برق بوده. بخشی از بازار تبریز در این آتش سوزی دچار آسیب شد.
زلزله بازار تبریز
در تاریخچه ی بازار تبریز یک زلزله مهیب هم به چشم می خورد. زلزله ای بسیار بزرگ و فاجعه بار که بخش زیادی از بازار بزرگ تاریخی را نابود کرد در سال 1193 هجری قمری در دوران زندیه اتفاق افتاد. پس از آن زمین لرزه، مرمت مجدد بازار توسط حاکم وقت تبریز، نجفقلی خان دنبلی انجام شد و سن بخش های زیادی از بازار به سده سیزدهم هجری برمی گردد.
وقایع تاریخی بازار تبریز
بازار تبریز دو واقعه تاریخی را به خود دیده؛ اولین واقعه تاریخی در سال 1263 اتفاق افتاد؛ در این زمان در یک مجلس، داروغه تبریز حاج رجبعلی خان داروغه به تبریزی ها توهین می کند و این توهین به گوش حاج الهیار می رسد. او از پهلوانان تبریز بوده و با 27 نفر دیگر به سراغ حاج رجبعلی می روند و سرانجام در حجره کریم نیل فروش او را به قتل می رسانند و تا به الان نام دالانی که این حجره در آن قرار گرفته، به دالان خونی تغییر پیدا می کند!
دومین واقعه نیز مربوط به آتش سوزی سال 1398 است که قبل تر توضیح دادیم.
در این مطلب به معرفی بازار تبریز پرداختیم؛ البته زیبایی و قدمت بازار در یک مقاله نمی گنجد و هر بخش برای خود داستانی مجزا دارد! اگر تجربه ای از بازدید از بازار تاریخی تبریز داشتید در بخش کامنت ها با ما به اشتراک بگذارید.
