مدرسه دارالفنون نخستین مرکز علمی به سبک اروپایی در ایران

لیلی عسکریآخرین به روز رسانی: تیر ۲۰, ۱۴۰۲

1,164

اگر مشتاق مباحث تاریخی و مطالعه این کتاب ها باشید، احتمالا بارها در مورد مدرسه دارالفنون و موسس آن شنیده اید. این مدرسه از جاهای دیدنی تهران بوده که توسط محمد تقی خان فراهانی احداث شد. همچنین از شاهکارها و خدمات برجسته دوران این صدر اعظم خوش نام ناصرالدین شاه محسوب می شود. امروزه نیز از مکان های تاریخی زیبا به شمار می رود که امروزه هم از معماری آن در ساخت بسیاری از مکان ها استفاده می شود. تصور کنید مدرسه ای با نزدیک به 200 سال قدمت، هنوز هم پابرجا باشد و اصالت هنر و فرهنگ ایران قدیم را نشان دهد. در این وبلاگ رسپینا قصد داریم به بررسی تاریخچه، آدرس و سایر مسائل حائز اهمیت در بازدید از این مدرسه بپردازیم.

فهرست مطالب

تاریخچه مدرسه دارالفنون

شاید مهم ترین مسئله ای که در ذهن مخاطبان و گردشگران مدرسه تاریخی دارالفنون ایجاد شود، مربوط به زمان احداث آن باشد. اجازه بدهید قبل از آن که به آدرس و معماری دارالفنون بپردازیم، ابتدا کمی به تاریخ مراجعه نموده و بنای دارالفنون را از لحاظ تاریخ بررسی کنیم. دستور ساخت مدرسه قدیمی دارالفنون تهران در سال 1267 قمری توسط صدر اعظم وقت ناصرالدین شاه (امیرکبیر) برای آموزش علوم جدید در منطقه ناصریه تهران داده شد.

امیرکبیر پس از بازگشت از سفر روسیه نیاز مبرم و فوری مردم کشور را بحث آموزش دانست و از همان اوایل زمان صدراعظمی خود به دنبال برپایی این مدرسه بود. اما متاسفانه دوران صدر اعظمی 3 سال و 3 ماهه این وزیر خوش نام، کفاف دیدن دارالفنون را نداد. چرا که چند روز قبل از احداث مدرسه به دستور ناصرالدین شاه به کاشان تبعید شده بود.

امیرکبیر چند روز قبل از تبعید به کاشان، معلمان اتریشی را به ایران دعوت کرد که از معروف ترین آن ها می توان به دکتر یاکوب پولاک اشاره کرد. متاسفانه این اساتید، دقیقا 2 روز پس از عزل امیرکبیر از وزارت به ایران رسیدند و با وجود سفارش های فراوان امیرکبیر مبنی بر تکریم این اساتید، استقبال سردی از این افراد صورت گرفت.

حتی ناصرالدین شاه نیز از شنیدن خبر ورود معلمان اتریشی به ایران خوشحال شد و به موسیو جان داوودخان دستور تکریم این مسافران را داد. با این وجود ملک جهان خانم (مادر شاه) و میرزا آقاخان نوری ملقب به اعتماد الدوله (صدراعظم دوم شاه) قصد پذیرایی از میهمانان را نداشتند و این افراد نیز پس از مدت کوتاهی حضور در ایران، کشور را ترک کردند.

بخش از نوشته ادوارد یاکوب این گونه نقل شده است: “ما در 24 نوامبر 1851 وارد تهران شدیم. پذیرایی سردی از ما صورت گرفت و کسی به استقبال ما نیامد. اندکی پس از آن آگاه شدیم که در این میانه اوضاع دگرگون شده است. چند روز پیش از ورود ما، در پی کارشکنی درباریان و به ویژه دسیسه های مادر شاه که از دشمنان امیرکبیر بود، میرزا تقی خان از سمت برکنار شده بود.”

گشایش مدرسه دارالفنون

سر انجام مدرسه دارالفنون 13 روز پیش از قتل امیرکبیر در روز یکشنبه 6 دی ماه سال 1230 مصادف با 5 ربیع الاول سال 1267 قمری احداث شد. این مدرسه در ابتدا با حضور ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری و عده ای از دانشمندان و اساتید ایرانی و خارجی و 30 نفر شاگرد آغاز به کار کرد. در همان سال معلمان اتریشی، وظیفه آموزش افراد حاضر در خانواده های مهم و سطح بالای کشور را عهده دار بودند.

مدرسه تاریخی دارالفنون در شاخه های این رشته های آموزشی شامل آموزش های نظامی از جمله پیاده نظام، سواره نظام، توپخانه و علومی نظیر مهندسی، پزشکی، داروسازی و زبان های مختلفی از جمله فرانسه، ایتالیایی و آلمانی به دانش آموزان و دانشجویان است. سطح فرهنگ و دانش ایران در زمان قدیم زمانی که تصور کنید در سال 1230 شمسی، امیرکبیر به فکر بالا بردن سطح فرهنگ جامعه و آموزش زبان های روز دنیا به مردم کشور بوده، بیشتر نمود پیدا می کند.

اساتید دروس مدرسه دارالفنون

از آن جایی که امیرکبیر وسواس زیادی برای احداث این مدرسه داشت و نسبت به اساتید کشورهای استعمارگر روسیه و انگلستان بدبین بود، تصمیم گرفت معلمانی از اتریش را برای آموزش دانش آموزان کشور به خدمت بگیرد. ایشان برای این منظور از جان داوودخان درخواست کرد که 6 استاد خبره در زمینه نظامی را به مدت 6 سال استخدام کرده و حقوق سالانه ای معادل 4400 تومان را علاوه بر هزینه های رفت و برگشت به آنها اختصاص دهد.

موسیو نیز برای انجام فرمایش امیرکبیر، 6 استاد اتریشی و یک ایتالیایی را استخدام نمود. این 7 استاد برای رشته های معدن، ریاضی و مهندسی، سواره و پیاده نظام، معلم توپخانه و. . . در ایران مشغول به کار شدند. اساتید اتریشی مدرسه ی دارالفنون شامل موسیو بارون گومنز (پیاده نظام)، موسیو نمیرو (سواره نظام)، موسیو کارنوطا (معدن شناسی)، اوت کرزیر (معلم توپخانه)، دکتر یاکوب پولاک (طب و جراحی)، موسیو زتی (ریاضی و مهندسی) و دکتر کاکوتی استاد ایتالیایی رشته دارو سازی می باشند.

بنای مدرسه دارالفنون — ویژگی های مدرسه دارالفنون

دانش آموزان مدرسه دارالفنون

پس از به قتل رساندن امیرکبیر، مدرسه دارالفنون به طور رسمی با تعداد 114 دانش آموز آغاز در رشته های فوق آغاز به کار کرد و تعداد هر کدام از این رشته ها به شرح زیر است:

طب و جراحی: 20 نفر
مهندسی: 12 نفر
توپخانه: 26 دانش آموز
پیاده نظام: 39 نفر
سواره نظام: 15 نفر
معدن: 5 نفر
داروسازی: 7 نفر

البته همانطور که گفته شد در ابتدا تمام دانش آموزان مربوط به طبقات بالای جامعه بودند و روسای مدرسه را وزرا و روسای مجلس کشور به عهده داشتند. رشته های اعلام شده در ابتدای شروع به کار مدرسه دارالفنون وجود داشت اما با گذشت چند سال رشته های تاریخ، جغرافیا، نقشه کشی، طیب سنتی، زبان های فارسی، عربی، فرانسه و روسی نیز به آن اضافه شد.

در ابتدای احداث مدرسه دارالفنون، دانش آموزان 7 سال به بالا وارد این مدرسه می شدند اما کم کم این سن به 5 سال و سپس 4 سال کاهش پیدا کرد. این دانش آموزان از ساعت 8 الی 15 در این مدرسه مشغول به تحصیل بودند. شاید جالب باشد بدانید غذاهایی که به دانش آموزان آن دوران داده می شد، به صورت رایگان از طرف مدرسه بود و شامل چلو خورشت، نان پنیز سبزی، آش، آبگوشت و دوغ بود.

در طول سلطنت ناصرالدین شاه، 1110 دانشجو و دانش آموز در رشته های مختلف فارغ التحصیل شدند. یکی از معروف ترین دانش آموختگان مدرسه دارالفنون شهریار است. از دیگر دانش آموزان مشهور این مجتمع می توان به محمدحسن خان صنیع الدوله (رئیس دارالترجمه)، احتشام السلطنه (رئیس مجلس شورای ملی)، میرزا جهانگیرخان (مدیر روزنامه صور اسرافیل) و. . . اشاره کرد.

مدرسه دارالفنون پس از قاجار

اگر قصد دارید از کاربری مدرسه دارالفنون پس از زمان ناصری اطلاع داشته باشید، ابتدا این نکته را در نظر داشته باشید که این مدرسه تا سال 1308 تغییری نداشت و در این زمان توسط یحیی خان اعتمادالدوله وزیر معارف رضاخان، کوبیده و مورد بازسازی قرار گرفت. مدرسه دارالفنون توسط مشیرالدوله در سال 1317 از حال آکادمیک خارج و به دبیرستان تغییر کاربری داد. از این زمان تا سال 1357 قبل از انقلاب اسلامی، به عنوان دبیرستان به کار خود ادامه داد.

این مکان پس از پیروزی انقلاب تا سال 1368 به عناوین مرکز تربیت معلم و مرکز آموزش ضمن خدمت آموزش و پرورش به مردم معرفی شد. این مدرسه از سال 1368 که در فهرست آثار ملی ثبت شد، تا سال 1375 بسته ماند و مورد بازسازی قرار گرفت. درب های مدرسه دارالفنون در سال 1398 برای بازدید مردم گشوده شد و هم اکنون یکی از جاهای دیدنی تهران محسوب می شود. توجه داشته باشید هم اکنون بازدید از این مجموعه تاریخی در ساعت 8 الی 16 به صورت رایگان صورت می گیرد.

مدرسه دارالفنون کجاست؟

از مباحث تاریخی که بگذریم، اصل مطلب ما این است که مدرسه دارالفنون در کجا قرار دارد؟ این مجموعه در آدرس میدان امام خمینی (توپخانه قدیم) خیابان ناصر خسرو پلاک 266 قرار دارد. دارالفنون در تاریخ 25 تیر ماه سال 1367 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. در ادامه به راه های دسترسی به مدرسه دارالفنون با انواع وسایل نقلیه می پردازیم.

دسترسی به مدرسه دارالفنون با مترو

نزدیک ترین خط مترو به این مکان تاریخی، ایستگاه مترو امام خمینی است که با استفاده از خط 1 مترو (تجریش – کهریزک) و خط 2 (فرهنگسرا – صادقیه) در این ایستگاه پیاده شده و پس از طی مسیر 10 دقیقه ای به صورت پیاده، خود را به مدرسه دارالفنون برسانید.

دسترسی به مدرسه دارالفنون با اتوبوس

در صورتی که قصد سفر ارزان قیمت به این مدرسه و بازدید آن را دارید، می توانید با استفاده از اتوبوس های پایانه امام خمینی و پایانه فیاض، در این ایستگاه ها پیاده شده و با 750 متر پیاده روی، در این مجموعه حضور داشته باشید.

معماری مدرسه دارالفنون

در حال حاضر مدرسه دارالفنون از 2 درب ورودی در منطقه ناصر خسرو تشکیل شده است. اتاق های این مکان در 4 طرف حیاط مجتمع و در 2 طبقه احداث شده همچنین در بخش شمالی مدرسه نیز حیاط بازی بچه ها قرار گرفته است. در قسمت جنوبی مدرسه، سالن آمفی تئاتر، نمازخانه و سکوی نمایشی در ابعاد 7 در 6.5 متر واقع شده است. همچنین انبار آن نیز در بخش شرقی بنا قرار دارد.

نمای بیرونی دارالفنون توسط آجرهای 5 سانتی طراحی و تزئین شده و سالن اصلی این مدرسه در قسمت جنوب آن قرار دارد. در معماری بنای دارالفنون را دیوارهای آجری گچی، خاکی و کاهگلی تشکیل داده و مسجد آن که بزرگترین اتاق مجموعه به حساب می آید در قسمت غرب مدرسه قرار دارد.

مکان های نزدیک به مدرسه دارالفنون

چنانچه قصد دارید در منطقه امام خمینی سکونت داشته باشید و فاصله کمی با این مدرسه داشته باشید می توانید هتل امیر کبیر در نزدیکی را رزرو کنید تا با خودروی شخصی در مدت زمان کمتر از 10 دقیقه خود را به این مجموعه برسانید. همچنین در صورتی که پس از بازدید دارالفنون هوس خرید از مراکز اطراف این مجموعه به سرتان زد، می توانید مجتمع تجاری ناصر خسرو را انتخاب کنید.

کلام پایانی

در این مقاله به بررسی مهم ترین مسائل برای بازدید از این مجموعه تاریخی پرداختیم. در بازدید از این مجموعه در حفظ وسایل باقی مانده کوشا باشید. هم چنین پیشنهاد می شود اگر خاطره ای در بازدید از مدرسه دارالفنون به یاد دارید، در پایان همین مقاله با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول

چه رشته هایی در دارلفنون تدریس میشد؟

هفت استاد این مدرسه در رشته های معدن، ریاضی و مهندسی، سواره و پیاده نظام، معلم توپخانه و. . . در ایران مشغول به کار شدند. اساتید اتریشی مدرسه ی دارالفنون شامل موسیو بارون گومنز (پیاده نظام)، موسیو نمیرو (سواره نظام)، موسیو کارنوطا (معدن شناسی)، اوت کرزیر (معلم توپخانه)، دکتر یاکوب پولاک (طب و جراحی)، موسیو زتی (ریاضی و مهندسی) و دکتر کاکوتی استاد ایتالیایی رشته دارو سازی می باشند.